Herinneren is een vorm van ontmoeten…

Dank voor alle prachtige, hartverwarmende reacties. Het geeft ons steun en troost. Leonard blijft in onze harten voortleven. ❤️

Nagekomen bericht van Lea Wongsoredjo en Ruud den Drijver:

We hebben gezocht naar foto’s van Leonard tijdens de opnamen van Odyssee d’Amour en vonden bijgaande afbeeldingen. De foto op Bonaire van Leonard als onderwater-regisseur die achter zijn cameraman Jordan Klein aan zwemt, genomen door Jordan Klein jr. Op de tweede foto de floating camera tijdens de eerste single shot op de eerste draaidag onder water. Derde foto is van Leonards duikinstructeur Edwin Lopez Ramirez. Hij assisteerde Leonard en zij raakten tijdens de opnamen bevriend.

Nog enkele persoonlijke herinneringen aan Leonard. Wij hebben hem ontmoet in april 1984 nadat hij een brief schreef aan regisseur Pim de la Parra, die toen nog op Aruba woonde. Leonard, die in de tweede klas van de filmacademie zat, stond al te boek als een bevlogen editor met dynamische decoupages. De verrassende overschakelingen tussen shots realiseerde hij door een groot aantal schnitts. Het klinkt nogal opmerkelijk voor de man die later wereldberoemd zou worden met shots waarin volstrekt niet gesneden wordt. Een paradox, want voor Leonard was techniek een middel en geen doel. Voor hem bestond alleen het optimaal vertellen in bewegende beelden.

Tijdens de montage van Paul Chevrolet en de ultieme hallucinatie kwam Leonard er achter dat decoupages, vooral bij een lange film, veel tijdrovender zijn bij beeldovergangen. Hij deed een volle dag over het monteren van een scene waarin actrice Liz Snoyink in een cafe op het Damrak tegenover de oude Optiebeurs zit, en de ingang in de gaten houdt, spiedend vanachter een Financieel Dagblad. Ze tuurde over de krant en tilde die op om haar ogen af te dekken. Volgens Leonard had de scene ook gewoon in een shot gedraaid kunnen worden, al begreep niemand toen nog wat hij daar precies mee bedoelde. Het was nog tientallen jaren voordat zijn nichtje in een wetenschappelijke studie kon uitleggen wat de filosofie achter zijn single shot-werkwijze is.

Een mijlpaal in de onafhankelijke Nederlandse cinema was een andere scene in de film waarin Liz een nachtelijke duik neemt in de fontein op het Amsterdamse Frederiksplein. Een scene van ruim drie minuten die in een take zonder onderbreking in een shot werd gedraaid; het einde van de scene werd bepaald doordat de rol 35mm film van 400 voet uit de camera liep. Leonard werkte aan de montage tijdens de opnamen en drong aan op meer van dit soort scenes, mede ingegeven door zijn eigen strakke schema. Uiteindelijk werd meer dan de helft van de film op deze manier opgenomen. Filmster Liz Snoyink kreeg van Leonard de hoofdrol naast Luc Boyer in zijn eerste lange speelfilm, Het Phoenix mysterie. Een debuut dat werd onderschat doordat Leonard met zijn onstuimige vertelwijze te ver voor liep op de Hollandse gebruiken van die dagen. Er was een brede buitenlandse erkenning nodig van zijn lange documentaires, zoals de Stand van de zon, maan en sterren-trilogie, om dit duidelijk te maken. Eigenlijk waren dit ook speelfilms, met de werkelijkheid als centrale acteur.

Met Ruud heeft Leonard nog regelmatig contact gehouden en zo spraken ze enkele jaren geleden over animatie-technieken bij het voor de kijker onzichtbaar maken van beeldovergangen. Met zijn broer Johan had Leonard het script geschreven over een man die van een flatgebouw springt, en deze sprong wilde hij met de camera volgen zonder hiervoor een aparte instelling te maken. Leonard nodigde Ruud uit voor een voorstelling in City van Birdman met Michael Keaton, samen met Johan en Fay Boyer. Volgens Leonard was de film een perfect voorbeeld van hoe filmdrama ononderbroken gefilmd zou moeten worden. Niet lang erna verscheen The Revenant met Leonardo DiCaprio waarbij vergelijkbare verteltechnieken werden ingezet en dat hoge ogen gooide bij de Oscars. Helaas zette de trend zich daarna niet door.

Wat wel doorzette was de wereldwijde invloed van Leonard Retel Helmrich zelf op het filmmaken. Hij deed niet geheimzinnig over zijn opnametechnieken en legde zelfs in korte documentaires uit wat zijn werkwijzes waren; bijvoorbeeld hoe hij de camera uit een rijdende trein in Indonesie naar buiten bewoog en weer naar binnen in de trein als een alziend oog dat geen begrenzing kent. Ook zijn vindingen, als vrije bevestigingen van de gimbal tot orbit camera, vonden in brede kring navolging. Nog dagelijks verschijnen op YouTube talloze filmpjes met instructies aan jonge filmtalenten voor het maken van de juiste travelling shots. Zonder uitzondering zijn ze in hoge mate schatplichtig aan de inzichten die Leonard heeft geintroduceerd. Hij blijft daarmee wereldwijd erkend als een van de meest invloedrijke filmmakers die Nederland ooit heeft voortgebracht.

Lea Wongsoredjo, Ruud den Drijver 6 september 2023

Ik weet niet precies waarom, maar je kwam bij Leonard uit als je iets wilde maar niet wist wat, of hoe het moest worden gemaakt. Dat klinkt buitengewoon vaag en dat is het ook, maar soms bevind je je in zo'n situatie en dan ging je naar Leonard. Zo legde ik je eens zo'n probleem voor, Leonard en jij wist meteen de oplossing. Je zat jaren na mij op de filmacademie, en ik had je ontmoet op een set van Ruud en Pim. Ik werkte toen bij First Floor Features en organiseerde een groot feest. Er werd een prijs in het leven geroepen, en er moest iets fysieks worden ontworpen wat moest worden overhandigd. Ik belde je en je kwam langs. Al snel kwam je met een enorm goed idee; een object gevat in plexiglas. En ik hoefde me verder ook geen zorgen te maken, want dat kon jij heel goed zelf gieten. Zo geschiedde, uit het niets een prachtige First Floor Trophee die nog een aantal jaar daarna werd doorgegeven aan de gelukkige winnaar. Zo had je je ook verdiept in special effects, waardoor je body hits aanlegde bij een scène met de Amerikaans/Franse filmster Eddie Constantine, op de set van Paul Chevrolet en de Ultieme Hallucinatie. Eddie keek wel heel erg benauwd maar Peter Faber werd toch heel overtuigend door hem neergeschoten, aan de bodyhits te zien, en zij konden het ook goed acteren natuurlijk.

Ik kwam wel eens bij je op de Overtoom en dan stonden er allemaal prachtige objecten, waar je aan had gewerkt of die je had verzameld. Natuurlijk kocht ik een Steady Wing en bewonderde de films die je maakte met dezelfde uitvindersmind, waarmee je het hele leven benaderde. Zelfs in ons (film) wereldje waar toch veel bijzondere mensen rondlopen, was je een uitzondering.

Wat was je toch bijzonder Leonard.

Dorna

In de 47 jaar dat ik Leonard gekend heb, heb ik hem leren kennen als een man met een ongelooflijke humor en creativiteit. Van het houten nieuwjaarskaartje (een afgezaagd kaartje voor een splinternieuw jaar) tot de kat-voer-machine. We leerden elkaar kennen op een amateurfilmfestival in de Beyerd in Breda in 1976, hielpen elkaar bij de diverse 8 mm. speelfilmpjes en belandden samen op de filmacademie (ik twee jaar eerder dan Leonard). Hoewel ik al van de academie af was, hielp ik toch mee als regie-assistent bij zijn eindexamenfilm 'De Drenkeling'. Na de filmacademie bleef Leonard mij helpen bij mijn korte films, vooral voor special effects met vuur en vonken. Vanaf de jaren '90 verbleef Leonard steeds minder in zijn huisje op de Overtoom, maar we bleven elkaar toch altijd zien als hij weer even in Nederland was. Hij liet me dan zijn nieuwste 'camera-uitvinding' zien, een gimbal voor bijzondere bewegingen of een tot jib omgebouwde rolstoel. De laatste zes jaren waren pijnlijk voor mij; Leonard kon steeds minder en toch had je het gevoel dat de 'oude Leonard' er ergens diep van binnen nog in zat. Gelukkig zal de filmwereld hem voor altijd herinneren dankzij zijn geweldige nalatenschap. Ik zal Leonard en vooral zijn humor vreselijk missen.

Lieve allemaal,
Heel veel sterkte vandaag bij het afscheid van Leonard. Ik heb alleen maar fijne herinneringen aan hem. Ik heb genoten van de vele documentaires en zal die zeker blijven zien. Wat heb ik Leonard daarin bewonderd. Jullie zijn een sterke en lieve familie die nu opnieuw een gezinslid moeten laten gaan. Ik zal -vanuit de USA -ook vandaag regelmatig aan jullie denken bij dit zeer verdrietige afscheid van jullie lieve broer Leonrd.
Veel liefs van Ben Strik.

Leonard, maker van mooie, krachtige films!
In "De Stand van de Zon, van de Maan, van de Sterren" bood hij een overrompelende en onvergetelijke, indringende blik op het dagelijks leven in Indonesië. Maar ook en vooral liet hij ons zien, liet hij ons ervaren hoe we open en respectvol, met mededogen naar de mensen, naar onszelf kunnen kijken. Dat dit zinvol is, troostend én schitterende beelden oplevert. Films, mooi als het leven zelf.
Dank daarvoor, Leonard, heel veel dank!
Jeroen en Henriette

Jouw laatste levensjaren zijn heel moeilijk geweest. Je hebt je stijd gestreden. Rust nu maar zacht, dat heb je verdiend. Sterkte voor de familie in deze zware tijd. Heel veel liefs Fred en Renée

Een dag, een moment , een ogenblik in de wind, mocht ik ervaren hoe Leonard Retel Helmrich de wereld vanuit de stilte zag bewegen. Een eer hoe hij Eva van Heijningen en mij hielp met het opnemen van een korte film.
Later leerde ik meer van de grootsheid van zijn talent, zag zijn films en herkende wat ik toen die dag al meemaakte, de diepe liefde vanwaaruit hij met zijn camera alles integreerde wat voor zijn geestesoog en in de wereld bewoog.
Teer en strijdbaar.
Alle sterkte voor zijn geliefden, zijn familie.
In dankbaarheid.
Rashid Novaire