Lieve papa, 8 april 2020
Ik weet nog dat ik tijdens de laatste fase van mijn studie psychologie, mijn scriptie wilde maar niet lukken, ervoor koos om eerstejaars studenten les te geven in Algemene BeroepsVaardigheden (dat wil zeggen: leren luisteren door samen te vatten en door te vragen). Nog steeds begrijp ik niet wat mij bezielde, aangezien ik verstijfde als ik voor een groep moest staan. In dat soort perioden was jij voor mij, zoals je naam al aangeeft, een rots in de branding. Ik herinner mij nog goed hoe je rustige stem aan de andere kant van de telefoon klonk. Na een paar keer "hm hm” of “jaaa” gezegd te hebben, stelde je mij gerust met de uitspraak: "Iris, mensen kunnen maar twee dingen tegelijk onthouden".
Zo ook vandaag, de dag dat jij voor het laatst in ons midden bent, lieve papa. Jij die jouw armen altijd om anderen had heengeslagen. De dag dat ik jou voor het laatst mag toespreken met dankbaarheid voor wie je was voor mij en voor zoveel anderen mensen.
Graag wil ik dat mensen zich dit blijven herinneren: jouw dienstbaarheid en jouw liefde voor muziek als manier om het leven in al zijn rijkdom te vieren.
Dat eerste woord heb ik uit jouw mond. Tijdens een van onze vele momentjes samen, de afwas, vroeg ik je wat de belangrijkste waarde was in jouw leven. Meestal was je in gedachten verzonken en moest ik mijn vraag herhalen. Maar dit keer gaf je meteen antwoord. De vanzelfsprekendheid waarmee je het woord dienstbaarheid uitsprak ademde haar betekenis. Zo sterk vervlochten was dit woord met jouw bestaan. Hoe sterk je gericht was op het luisteren naar verhalen van anderen, hoe zwijgzaam je was tegenover mij als jouw dochter over jezelf, zowel over jouw geschiedenis als over dat wat er in je leefde. Niet dat je een gesloten boek was. Ik leerde als kind jouw donkere ogen, je beweeglijke wenkbrauwen en je lichaamstaal te lezen. En je liefde als vader liet je ook zonder woorden heel goed merken.
Je was vaak opgewekt. Vooral in de ochtend. Zolang ik je kende stond jij als eerste op om beneden het ontbijt klaar te maken. Van boven hoorde ik het geneurie en soms luid gezang, soms op muziek die uit de radio klonk of zelf gemaakte liedjes. Als puber kon ik mij daar aan ergeren. Je verzon namelijk ter plekke liedjes op basis van wat ik zei en dat was vaak iets in de richting van een verwensing of klaagzang over het leven. Jouw manier om mij op te vrolijken of in elk geval zelf niet meegezogen te worden in mijn geweeklaag werden je niet in dank afgenomen. Toch hebben jouw liedjes zich in mijn geheugen gegrift. Ik herken in jou het plezier in het spelen met taal.
Ook je belangstelling voor geschiedenis, zowel wat betreft mensen, gebeurtenissen als landschappen herken ik. Als kind ging ik met frisse tegenzin mee naar musea en het beeld dat me voor ogen staat, is hoe jij met de handen op je rug, vaak met het fototoestel op je buik, rondstruinde en alles in je opnam. Hoe je al voordat we op vakantie gingen het gebied had verkend en de historie ervan, zodat je tijdens de bezoekjes aan stadjes, kastelen, natuurgebieden en musea verhalen kon vertellen aan ons. Jij was een papa die in mijn ogen alles wist en overal antwoord op had.
Een hele bijzondere herinnering heb ik aan onze kastelenvakantie in Duitsland. Een week lang kampeerden we met zijn tweetjes en bezochten dagelijks twee en soms drie burchten, ruïnes of paleizen. We leerden de verhalen van de verschillende plekken aan elkaar te verbinden en werden steeds enthousiaster, alsof we op een queeste waren. In het laatste kasteel kwamen we zelfs een portret tegen van een oudoom van jou van enkele generaties terug.
In de afgelopen week heb ik nog wat gegrasduind door de dozen met persoonlijke paperassen en vond zeker honderden liedjes die je hebt geschreven ter gelegenheid van een jubileum of afscheid op je werk, de volksdansclub of een festiviteit in de familie. Het lukte je altijd om de hele goegemeente mee te laten zingen en ik kan me voorstellen dat jouw inzet om zo belangrijke momenten samen te vieren erg werd gewaardeerd.
Ik herinner me nog heel goed de Sinterklaas avonden thuis. Hoe jij ons om beurten een pakje gaf met daarbij een lang gedicht dat verslag deed van een of andere schaamtevolle gebeurtenis van het afgelopen jaar of nare eigenschap die maar eens het daglicht moest aanschouwen. Zo had je eens voor mij een deur gemaakt in een houten bekisting met een echte deurklink. Het bijbehorende gedicht vertelde over de keren dat ik met de deuren sloeg als luid protest tegen die ouders die er helemaal niets van begrepen en zeker niet van mij.
Eén keer in mijn leven heb ik je zien huilen. Ik weet nog goed wanneer dat was. Op de televisie was er een programma over de Tweede Wereldoorlog, mogelijk ter gelegenheid van de nationale Dodenherdenking. Bij het beeld van het Nationale Monument Westerbork, de rails die als twee wanhopige armen in de hemel reiken, hoorde ik opeens een luid gesnik naast mij. Op de vraag waarom je huilde kreeg ik geen helder antwoord.
De verbinding die ik later heb gelegd is jouw enorme medeleven met het Joodse volk, de klezmer muziek die je veel hebt gespeeld, onder andere in de band Klezmajeur, zowel op de accordeon, de klarinet als met zang. Soms zongen we samen zelf verzonnen zigeunerachtige melodietjes en dan keken we er ook heel dramatisch en melancholisch bij en daarna moesten we allebei heel hard lachen. Ook in het volksdansen vond je samen met mama plezier in het uiting geven aan de levensliederen van andere volken en culturen.
Je was niet alleen dienstbaar aan je gezin. Toen ik gisteren het afscheidsboek doorlas van de Radboud Universiteit kwamen in elke kaart of brief dierbare herinneringen naar voren van jouw onverdeelde aandacht voor mensen, je relativeringsvermogen en je hart voor studenten. Je hebt in een tijd van bezuinigingen, als ik het mag geloven, heel wat voor elkaar gebokst om het vak van studentenpsycholoog in leven te houden. Als hoofd van de afdeling, voor velen de Pater Familias, zorgde je voor verbinding in het team en peuterde je geld los bij het bestuur voor het opleiden van collega’s. Naast je individuele en groepstherapieën en supervisies heb je als penningmeester van de afdeling studentenpsychologen van het NIP en als bestuurslid van het Landelijk Overleg Studievaardigheden gestreden voor de aandacht voor persoonlijke ontwikkeling van studenten.
Je liet volgens je collega’s duidelijk de indruk achter dat je plezier had in je werk en de relaties met en voor wie je werkte. Je hebt er 38 jaar van je leven doorgebracht en voor vrijwel iedereen was je er altijd al geweest.
Hoe moeilijk was dan ook je besluit om minder te gaan werken toen in 2003 bij jou een hersentumor werd vastgesteld. Er kwam wel meer tijd om samen met mama dingen te ondernemen. Zo reisden jullie regelmatig met de trein naar Den Haag om daar in het archief de stamboom van mama’s familie uit te zoeken. In 2006 volgde een herseninfarct en werd vasculaire dementie geconstateerd.
De afgelopen 17 jaar heeft mama voor je gezorgd. Eerst thuis en later met hulp van Thuiszorg toen je naar de dagbehandeling ging van Joachim en Anna. Je genoot daar van de creatieve momenten en timmerde en schilderde als vanouds vogelhuisjes en een poppenbedje voor de kleinkinderen. Zij lieten de lichtjes in je ogen dansen. Nadat mama aan haar heup geopereerd moest worden en je meer zorg nodig had ben je naar het verzorgingshuis gegaan, iets meer dan drie jaar geleden.
Ik ben mama heel dankbaar dat ze zo lang en zo goed voor je heeft gezorgd. Door bijna dagelijks langs te gaan en uren met jou muziek te luisteren, foto’s en filmpjes te kijken van de kleinkinderen of activiteiten te bezoeken in het verzorgingshuis. Ze liet je ook vaak piano spelen, zodat je muzikale geheugen geprikkeld bleef. Voor mij zijn jullie het voorbeeld van een relatie waarin vriendschap en gemeenschappelijke interesses een belangrijke basis vormen. Vorig jaar hebben we jullie 50-jarig huwelijksjubileum mogen vieren. Jullie hebben lief en leed gedeeld.
Lieve papa, je dienstbaarheid en liefde voor muziek neem ik mee. Misschien in een iets andere vorm en stijl, maar zeker geïnspireerd door jouw rust en tegelijk jouw passie. Je hebt een mooi en boeiend leven gehad en je hebt er van genoten. Je hebt mij en vele andere mensen geraakt, waardoor je niet zal worden vergeten.
Dankjewel.
